Future-Ready Leadership: trụ cột sống còn của doanh nghiệp trong thế giới VUCA

Trong một thế giới mà bất định trở thành chuẩn mực, khái niệm “lãnh đạo” đang phải đối diện với cuộc khủng hoảng định nghĩa. Suốt nhiều thập kỷ, lãnh đạo gắn liền với chức danh, quyền lực và khả năng kiểm soát. Một CEO hay một giám đốc điều hành được mặc định là lãnh đạo bởi họ nắm quyền ra quyết định. Nhưng khi bối cảnh kinh doanh chuyển sang VUCA – đầy biến động, bất định, phức tạp và mơ hồ – những định nghĩa ấy không còn đủ. Lãnh đạo không còn chỉ là chiếc ghế cao nhất trong phòng họp, mà là năng lực dẫn dắt con người và tổ chức qua cơn bão thay đổi.

Các con số không biết nói dối. Theo khảo sát toàn cầu 2024, chỉ 28% ứng viên kế nhiệm cho các vị trí lãnh đạo chủ chốt được coi là đã sẵn sàng, và chỉ một nửa lãnh đạo nhân sự cảm thấy hài lòng với đội ngũ cấp cao hiện tại. Sự thiếu hụt không chỉ nằm ở số lượng nhân sự kế thừa, mà còn nằm ở chất lượng: mô hình lãnh đạo truyền thống đang bộc lộ giới hạn. Một nhà lãnh đạo cũ, người giỏi duy trì trật tự nhưng kém linh hoạt, khó lòng dẫn dắt tổ chức trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo, biến động địa chính trị và sự dịch chuyển lao động toàn cầu liên tục phá vỡ quy tắc cũ.

Khi “lãnh đạo” không còn là chức danh

Một nghịch lý nổi lên: nhiều lãnh đạo cấp cao hiện nay được bổ nhiệm bởi năng lực quản lý, chứ không phải năng lực lãnh đạo. Họ thành công trong việc vận hành hệ thống, giữ cho guồng máy chạy đều, nhưng lại thiếu kỹ năng dẫn dắt con người trong bất định. Trong khi đó, Future-Ready Leadership không thể chỉ dựa vào kinh nghiệm quá khứ. Nó đòi hỏi sự kết hợp hiếm hoi giữa tư duy chiến lược, hiểu biết công nghệ, trí tuệ cảm xúc và khả năng học hỏi liên tục.

Khảo sát của World Economic Forum (2023) chỉ ra rằng 44% kỹ năng của lực lượng lao động hiện tại sẽ thay đổi trong vòng năm năm tới. Điều này không chỉ áp dụng cho nhân viên, mà còn cho cả lãnh đạo. Một CEO trong kỷ nguyên AI cần hiểu dữ liệu, hiểu thuật toán và tác động xã hội của chúng. Họ không cần biết viết code, nhưng phải biết đặt câu hỏi đúng và đưa ra quyết định từ những thông tin do AI cung cấp.

Ba thách thức cốt lõi của lãnh đạo tương lai

Thứ nhất là năng lực công nghệ. Lãnh đạo không thể đứng ngoài cuộc chơi AI. McKinsey (2023) nhấn mạnh rằng các tổ chức thành công trong chuyển đổi số đều có lãnh đạo cấp cao hiểu rõ tác động công nghệ tới chiến lược kinh doanh. Một lãnh đạo không hiểu AI sẽ giống như thuyền trưởng không biết đọc bản đồ số: có thể lái tàu, nhưng dễ mắc cạn.

Thứ hai là năng lực cảm xúc và xã hội. Công nghệ càng chiếm lĩnh công việc, vai trò của con người càng tập trung vào điều máy móc không thể thay thế: đồng cảm, dẫn dắt, truyền cảm hứng. Một lãnh đạo tương lai phải quản lý không chỉ công việc, mà cả nỗi lo sợ của nhân viên về việc bị thay thế. Họ phải biết trấn an, đồng thời định hướng cách con người và công nghệ cùng tồn tại.

Thứ ba là năng lực ra quyết định trong mơ hồ. Trong thế giới VUCA, dữ liệu không bao giờ đầy đủ, và chờ đợi sự chắc chắn đồng nghĩa với bỏ lỡ cơ hội. Lãnh đạo tương lai phải chấp nhận quyết định với 70% thông tin, biết sửa sai nhanh chóng thay vì tìm sự hoàn hảo.

Ai đang làm tốt?

Một số doanh nghiệp toàn cầu đã đầu tư nghiêm túc vào Future-Ready Leadership. IBM, chẳng hạn, đào tạo toàn bộ lãnh đạo cấp trung về “AI literacy”, biến hiểu biết công nghệ thành năng lực bắt buộc. Unilever triển khai chương trình “Leadership in Uncertainty”, đưa lãnh đạo vào tình huống giả lập khủng hoảng để rèn năng lực quyết định. PwC, ngoài chương trình “AI Essentials”, còn xây dựng mạng lưới mentors toàn cầu để hỗ trợ lãnh đạo trẻ. Những ví dụ này cho thấy: Future-Ready Leadership không phải là khái niệm mơ hồ, mà là chiến lược đầu tư có thể đo lường.

Tại sao nhiều doanh nghiệp vẫn chậm trễ?

Nguyên nhân sâu xa nằm ở tư duy “chức danh”. Nhiều tổ chức vẫn coi lãnh đạo là một vị trí, thay vì một năng lực có thể được đào tạo và rèn luyện. Họ đầu tư vào chiến lược, vào công nghệ, nhưng ít khi coi phát triển lãnh đạo là hạ tầng chiến lược ngang hàng với vốn và dữ liệu. Kết quả là họ tạo ra những “tòa nhà công nghệ” vững chãi được chống đỡ bởi nền móng nhân sự mong manh.

Tại Việt Nam, bức tranh không khác biệt nhiều. MVV Academy quan sát thấy một nghịch lý: nhiều doanh nghiệp hào hứng với AI và chuyển đổi số, nhưng lại ít đầu tư vào năng lực lãnh đạo để quản lý sự thay đổi ấy. Điều họ thiếu không phải là công nghệ, mà là con người đủ bản lĩnh để dẫn dắt. Và khoảng trống ấy không thể lấp đầy bằng những khóa học ngắn hạn, mà bằng một chiến lược phát triển lãnh đạo tương lai liên tục và có hệ thống.

Future-Ready Leadership, rốt cuộc, không phải là một lựa chọn. Nó là trụ cột sống còn của doanh nghiệp trong thế giới VUCA. Một công ty có thể đầu tư hàng triệu đô la vào công nghệ mới, nhưng nếu không có lãnh đạo đủ khả năng để khai thác, khoản đầu tư ấy chỉ là đống sắt vụn đắt tiền. Một tổ chức có thể viết ra những chiến lược dài hàng trăm trang, nhưng nếu lãnh đạo không biết dẫn dắt con người thực hiện, tất cả chỉ là mớ giấy tờ vô dụng.

Trong thế giới bất định, tài sản quý nhất của doanh nghiệp không phải là vốn, không phải là công nghệ, mà là năng lực lãnh đạo tương lai. Và chính năng lực ấy, hơn bất kỳ yếu tố nào khác, sẽ quyết định ai trụ vững, ai bị bỏ lại.