Văn hoá doanh nghiệp 2025: Khi “yếu tố mềm” trở thành năng lực cạnh tranh của một nền kinh tế đang chuyển mình

Có một thay đổi thú vị đang diễn ra trong cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, văn hoá, vốn được xem là phần mờ nhạt, khó đo lường và thường đứng sau vận hành, đang tiến lên tuyến đầu của chiến lược. Báo cáo “Mức độ Trưởng thành Văn hoá doanh nghiệp và Đổi mới Sáng tạo 2025 & Xu hướng 2026”, do VCCI và Blue C thực hiện với dữ liệu từ 505 doanh nghiệp, đã cho thấy sự chuyển dịch này không còn chỉ là nhận thức mà đã trở thành hành vi tổ chức.

Năm 2025, Việt Nam bước vào một giai đoạn được xem là bản lề trong lịch sử phát triển. Khi nền kinh tế được kỳ vọng tăng trưởng 8, 8,5% và hướng đến hai con số trong giai đoạn 2026, 2030, tư duy quản trị buộc phải thay đổi. Tốc độ mở rộng vốn hay hạ tầng không còn là câu trả lời duy nhất, thứ tạo ra khác biệt bền vững chính là năng lực tổ chức, sự trưởng thành của con người và khả năng đổi mới từ bên trong. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng dịch chuyển, công nghệ cạnh tranh khốc liệt và áp lực phát triển bền vững ngày càng lớn, văn hoá không còn là “một yếu tố nên có”, mà trở thành điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp chạy nhanh mà không gãy chân.

Dữ liệu năm nay cho thấy văn hoá đang phục hồi mạnh mẽ sau hai năm chững lại. Điểm trưởng thành văn hoá doanh nghiệp tăng lên 43,84, tương ứng cấp độ Quản lý, và đáng chú ý là tỷ lệ doanh nghiệp đạt cấp độ cao đã tăng gần gấp đôi. Sự trưởng thành này lan rộng, không chỉ ở khối tiên phong. Văn hoá đang quay trở về đúng bản chất của nó, một hệ thống được vận hành chứ không phải khẩu hiệu. Chuẩn hành vi, vốn dễ bị xem nhẹ, lại đang trở thành chất kết dính quan trọng khi gần 27% doanh nghiệp đưa chúng vào thực tế công việc hằng ngày, tăng gấp đôi so với năm trước. Câu chuyện nội bộ, từng được coi là “phần kể cho vui”, nay được hơn một nửa doanh nghiệp chủ động ghi chép và lan toả như một phương tiện tạo niềm tin, tự hào và sự gắn kết giữa người với người.

Đáng chú ý hơn, yếu tố khó nhất nhiều năm qua, đo lường văn hoá, đã có bước tiến lớn. Tỷ lệ doanh nghiệp đo lường định kỳ gần như tăng gấp đôi, và nhóm chưa từng đo lường giảm rõ rệt. Đây không chỉ là một thay đổi kỹ thuật, mà là thay đổi tư duy, văn hoá không còn là cảm nhận, mà là một chỉ số sức khoẻ tổ chức được theo dõi giống như năng suất hay tài chính. Doanh nghiệp bắt đầu hiểu rằng không thể cải thiện những gì không thể đo lường.

Tuy vậy, sự thận trọng vẫn hiện hữu. Gần một nửa doanh nghiệp duy trì ngân sách văn hoá, nhưng tỷ lệ gặp khó khăn khi xin ngân sách lại tăng. Điều này phản ánh áp lực cân bằng giữa phục hồi ngắn hạn và đầu tư cho năng lực dài hạn. Viễn cảnh 2026 cho thấy đa phần doanh nghiệp vẫn duy trì chứ chưa sẵn sàng mở rộng ngân sách, một dấu hiệu cho thấy văn hoá đang đi qua giai đoạn chứng minh giá trị, trước khi có thể bước vào giai đoạn nhân rộng.

Bên cạnh văn hoá, đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực mới nhưng chưa đủ sức bứt phá. Điểm IQ đạt 3,81/5 cho thấy tinh thần đổi mới đã xuất hiện, nằm trong giá trị và hành vi, nhưng chưa thực sự chuyển hoá thành năng lực vận hành sâu rộng. Những ngành linh hoạt như Truyền thông, Quảng cáo hay Dược, Y tế dẫn đầu, trong khi doanh nghiệp nhà nước vẫn gặp hạn chế về sự linh hoạt và chấp nhận rủi ro. Điều tích cực là người lao động Việt Nam thể hiện tinh thần học hỏi mạnh mẽ, tính sáng tạo cao và sẵn sàng tham gia vào các hoạt động đổi mới. Nhưng chính hệ thống tổ chức, môi trường khuyến khích rủi ro và đầu tư cho năng lực đổi mới, lại chưa theo kịp. Đổi mới luôn đòi hỏi không gian thử nghiệm, và sẽ rất khó để thói quen đổi mới trở thành một phần DNA nếu tổ chức vẫn vận hành theo tư duy “an toàn là trên hết”.

Kết quả báo cáo cũng mở ra một bức tranh thú vị về tương lai gần của văn hoá doanh nghiệp. Khi tốc độ thay đổi của thị trường ngày càng vượt xa tốc độ học tập của con người, tinh thần học tập chủ động sẽ trở thành năng lực cốt lõi. Khi AI bước vào giai đoạn phổ cập, văn hoá sử dụng AI có trách nhiệm sẽ trở thành chuẩn mực, bởi sự minh bạch và độ tin cậy của tổ chức phụ thuộc vào cách con người tương tác với công nghệ hơn bao giờ hết. Khi doanh nghiệp cần linh hoạt hơn, còn người lao động lại mong muốn ổn định hơn, văn hoá sẽ phải đóng vai trò trung gian giúp hai kỳ vọng khác biệt này tìm thấy điểm cân bằng. Và khi năng suất trở thành yêu cầu sống còn, đổi mới sáng tạo sẽ không còn là “cuộc chơi của những ý tưởng lớn”, mà trở thành thói quen hằng ngày trong vận hành.

Tất cả những chuyển dịch đó dẫn đến một kết luận rõ ràng, văn hoá đang trở thành hệ điều hành của tổ chức Việt Nam. Một chiến lược hay không thể phát huy nếu văn hoá không đủ sức nâng đỡ. Một kế hoạch đổi mới không thể thành công nếu không có môi trường khuyến khích thử nghiệm. Và một tổ chức không thể phát triển bền vững nếu con người bên trong nó không cảm thấy an toàn, được trao quyền và được kết nối bằng cùng một hệ giá trị.

2025 không chỉ là một năm phục hồi của văn hoá doanh nghiệp, mà là một năm đánh dấu bước ngoặt trong tư duy quản trị tại Việt Nam. Văn hoá đã thoát khỏi “vị trí phụ”, và đang trở thành năng lực cốt lõi, năng lực quyết định tốc độ, khả năng thích ứng và tương lai dài hạn của mỗi doanh nghiệp.